Autopuzzelroute Zuidelijk Westerkwartier 27-02-2021

Mijn schoonzusje had op internet gelezen dat je op een bijzondere en in deze coronatijd veilige manier delen van Groningen beter kon leren kennen waar je anders niet zo snel zou komen. Een auto-puzzeltocht door Groningen met een lengte van zeventig kilometer. De tocht voert langs interessante bezienswaardigheden, mooie natuurgebieden en bijzondere plekken in het Zuidelijk Westerkwartier. Het Westerkwartier is een landstreek in de provincie. Het was tot 1798 een van de "kwartieren" waarin de Groningse Ommelanden bestuurlijk waren verdeeld en bleef sindsdien als streek bekend. Sinds 2019 valt de streek vrijwel samen met de gelijknamige gemeente.

De autopuzzeltocht bestaat, uit een compleet pakket met daarin een luxe routeboek, puzzelvragen voor onderweg, regionale en historische wetenswaardigheden, meerdere puzzels en rebussen en een antwoordenblad. Mijn schoonzusje had geboekt voor zaterdag 27 februari.

De startlocatie was Landgoedboerderij Oosterheerdt in Leek hier kregen we het pakket wat we nodig hadden voor onderweg en ook onze bestelde lunchmand. De lunchmand moest nog bezorgd worden maar we hadden ook vragen die we in de boerderij konden vinden dus gingen wij daar naar toe. Groot was mijn verrassing om daar lammetjes te zien. 

Ik vond het geweldig om ze te zien. Mijn vader had vroeger ook veel schapen en soms moesten wij er verschillende lammetjes met de fles groot brengen. Het herinnerde mij even aan die tijd hoewel wij niet van die zwarte witte schapen hadden.

Intussen was de lunchmand ook gebracht en konden we aan onze route beginnen.

Allereerst kwamen we bij Museum Het Joodse Schooltje. 

Dit was destijds het schoolgebouwtje waar Joodse kinderen les kregen in de Joodse Religie en de Hebreeuwse taal. Na de WO II werd het in gebruik genomen als schuurtje. In 1995 werd het gerestaureerd als museum en monument ter nagedachtenis aan de Joodse inwoners van Leek. In de stenen plakkaten aan de buitenmuur van het museum staan de namen gegraveerd van alle Joodse inwoners van Leek die in de Tweede Wereldoorlog werden weggevoerd en nooit meer terugkwamen.

Een volgend high light van onze route was de Niebertermolen. 

De molen is niet te missen. Sinds 1899 domineert deze molen het gezichtsbeeld in de omgeving van het dorp Niebert. Een bijzondere molen, want deze molen zonder naam is de enige zeskant molen in de provincie Groningen en de hoogste zeskant van Nederland. Een zeskante stellingmolen is bijzonder want deze werden veel minder gebouwd dan achtkante molens. De reden hiervoor was dat een achtkante als sterker bekend stond. Een voordeel van de zeskant was dat er twee "velden" minder gebouwd hoefden te worden en er dus minder hout nodig was.

Ik las op de routebeschrijving dat er vlakbij het enige bewaard gebleven "steenhuis" van Groningen stond. Natuurlijk wilden we dit zien. 

Het Iwema Steenhuis is rond 1400 gebouwd door de familie Iwema. Steenhuizen dienden als toevluchtsoord voor de Groningse adel; er waren er zo'n 160 in Groningen. Zo'n steenhuis een hoog rechthoekig bouwwerk zonder ramen, met als enige toegang een losse trap naar de 1e verdieping) gebruikte de adel in de middeleeuwen  als toevluchtsoord, wanneer men zich bedreigd voelde. De meeste steenhuizen werden in tijden van rijkdom omgebouwd tot borg of raakten vervallen en werden gesloopt. Het Iwema-huis is in de 19e eeuw omgebouwd tot boerderij, met grote ramen en de buitenkant witgepleisterd. 

We waren er al snel achter dat we niet alles konden zien wat er op de routebeschrijving stond maar daar ging het mij niet echt om. Er op uit zijn vond ik al heerlijk.

Ik vind het jammer dat de tekst op de borden niet goed te lezen is maar ik plaats de foto's toch omdat ik het zo bijzonder vond dat deze bij de poort bij het kerkhof stonden. 

Een van de volgende bezienswaardigheden van de route was de Coendersborg. 

De Coendersborg is gelegen in Nuis. Al in de zeventiende eeuw was er op deze plek een borg. Echter de oude borg was in verval geraakt en werd in 1813 vervangen door het huidige landhuis. De Coendersborg maakt deel uit van een historische buitenplaats met een oppervlakte van totaal 85 hectare. De woning is in neoclassicistische stijl opgetrokken. Kenmerkend hiervan is de lage beneden verdieping, ooit bedoeld voor het personeel van de borg en de hoge bovenverdieping. 

Bij de meeste bezienswaardigheden stonden vragen die we op een vragenlijst moesten invullen. Hier was de vraag noem een zoogdier, een reptiel een paddenstoelsoort en een vogelsoort die in het gebied rond de borg leven.

De antwoorden waren te vinden op het infobord bij de parkeerplaats. We besloten om hier ook wat uit de lunchmand te nemen. Er zat een thermofles met Groningse mosterdsoep in de mand en we namen dit met een sandwich. De soep was voortreffelijk en na deze pauze vervolgden we de route weer. 

We kwamen langs het natuurgebied Marumerlage. 

Het natuurgebied ligt boven het dorp Marum en is onderdeel van het Nederlands Natuur Netwerk. Het Oude Diepje/Dwarsdiep stroomt dwars door het gebied heen. De waterkwaliteit van deze beek op veengrond was slecht. Er is gekozen om de beek te verleggen en opnieuw aan te leggen met een natuurlijker verloop. Door de aanleg van stuwen en vispassages kon het gebied natter worden en ontwikkelt het zich tot een prachtig moerasgebied. Het vult zich met kwel- en regenwater. In de winter staat het gebied onder water en in de zomer komt het voor een groot deel droog te liggen. In de winter is het een foerageer- en slaapplaats voor talloze ganzen geworden en in de zomer broeden er vele weidevogels. Zo is een prachtig moeras-natuurgebied ontstaan van zo’n 25 hectare.

Het bleek dat wij toch niet zo goed waren om de routebeschrijving juist te lezen want het duurde nogal even voordat wij het historische kerkje van Opende/Kornhorn gevonden hadden. We wilden op de begraafplaats de erehof bezoeken van zeven vliegeniers uit de Gemenebest die tijdens de WO-11 met hun vliegtuig waren neergestort in Opende.

Na dit bezoek aan de begraafplaats bleven we weer klungelen om de juiste route te vinden maar nadat we de navigatie even gebruikt hadden kwamen we weer op de juiste route. 

We kwamen bij de ophaalbrug over de Doezumertocht. De brug is een rijksmonument. 

We kwamen in Lutjegast de geboorteplaats van Abel Tasman.

Abel Tasman (1603-1659) was een ervaren zeeman in dienst van de VOC die vanaf 1639 meermalen op expeditie werd gestuurd naar Oost-Indië. Hij ging net als veel andere jongemannen uit Noord-Nederland naar zee. In 1633 trad Tasman in dienst van de VOC en in 1636 emigreerde hij met zijn vrouw en dochter naar Batavia. In 1642 stelt Anthony van Diemen hem aan als commandant van de grote expeditie naar het Zuidland. Het was de meest ambitieuze ontdekkingsreis die de VOC ooit voorbereidde. De expeditie van Tasman moest de kusten van het Zuidland in kaart brengen waarbij het vooral om het Onbekende Zuidland ging: de VOC dacht dat daar veel goud en zilver te vinden was. Ook hoopten de opdrachtgevers dat deze expeditie een veilige zeeweg naar Zuid-Amerika zou openleggen, want de Nederlanden waren in oorlog met Spanje en Portugal.

Je kon hier goed zien dat Abel Tasman heel belangrijk is voor dit dorp want zijn naam wordt gebruikt voor een straat, een museum etc.

We gingen hierna opzoek naar de Klokkenstoel van Oldekerk. Alweer op zoek want we waren weer verkeerd gereden.

Ondanks de naam is het dorp Oldekerk een van de jongste dorpen van het Westerkwartier. De naam verwijst naar een kerk die hier ooit heeft gestaan. De kerk werd gesloopt in 1623. Daarvoor in de plaats werd hier een klokkenstoel neergezet. De klok weegt maar liefst 750 kilo en wordt drie keer per dag geluid. De heuvel waarop de klokkenstoel staat vormt een laatste restant van een metersdik veenpakket dat alleen op deze plaats voor afgraving gespaard is gebleven. 

We reden naar de parkeerplaast Kuzemerkooi.

Het gehucht Kuzemer was bekend vanwege het vrouwenklooster dat hier vele jaren heeft gestaan. De proosdij "Porta Sanctae Mariae" werd in 1204 gesticht en lag op hoog gelegen zandgrond. Het gebied heette toen "Coesumaer" waarbij de naam zou verwijzen naar een "maar" (een watergang) dat verbasterd werd tot "mer". Het kloosterterrein was ruim drie hectare groot, omgeven door grachten. Het klooster is na 1594 gesloopt. Mogelijk dat de grote eendenkooi ooit onderdeel is geweest van het klooster. 

Het natuurgebied nodigt uit tot wandelen maar dat deden we niet want we kwamen al krap in onze tijd te zitten. Ook zijn er spannende speeltoestellen voor kinderen en hier moesten wij de vraag beantwoorden hoe de naam van het jongetje is dat kinderen uitnodigt om mee te gaan op ontdekkingsreis. 

We hadden het natuurlijk kunnen weten alles is hier Abel Tasman wat de klok slaat dus Abeltje☺ Ook namen we hier nog iets lekkers uit onze lunchmand en daarna weer snel verder. 

We moesten in Zuidhorn de naam van het huis noteren wat op de plaats staat waar ooit de Hanckemaborg stond. De borg is eind 19e eeuw gesloopt. De naam van het huis is 't Schathuis.

Bij de voormalige borg Hanckema in Zuidhorn werd het schathuis in 1965 herbouwd. Een schathuis is van oorsprong de veestal die bij een Groninger borg of een Drentse havezate hoorde. Scat of skat is Oud-Fries voor vee. Het schathuis was de stal en dus niet, zoals wel wordt verondersteld, de plaats waar het geld van de borg werd bewaard. 

Ik vond het wel grappig dat ze dat huis zo genoemd hebben.

We zouden eigenlijk een kort wandelingetje in het centrum van Zuidhorn hebben moeten maken maar gezien de tijd zagen we hiervan af. Er moest wel een vraag beantwoord worden maar dat konden we op internet opzoeken.

De volgende plaats was Aduard waar we door kwamen. 

Het is ontstaan rond het cisterciënzersklooster dat hier in 1192 werd gesticht. Dit klooster groeide uit tot het grootste en invloedrijkste van de Ommelanden. Op zijn toppunt bezat het meer dan 10.000 ha aan gronden, waarvan een deel in Friesland en Drenthe. De voornaamste reden voor de enorme bloei van het klooster was dat het de ontginning en afwatering van de woeste gronden serieus ter hand nam. De monniken groeven het Aduarderdiep, legden de Aduarderzijl aan en stichtten verschillende boerderijen die bij het klooster behoorden.

Het klooster besloeg een groot deel van het huidige dorp, dat ooit groter was dan de toenmalige stad Groningen. Op 11 september 1580 werd het klooster grotendeels verwoest. Alleen het hospitium (de ziekenzaal), tegenwoordig in gebruik als kerk, bleef tot op de dag van vandaag bestaan.

Een laatste vraag die we moesten invullen was te vinden bij de Piloersemaborg.

Omdat deze borg bij Den Ham ligt wordt hij ook wel Hamsterborg genoemd. 

Op de huidige plek heeft vanaf medio 16e eeuw een heerdt (boerderij) gestaan. Als borg stamt de Piloersema borg uit 1633 met erna de nodige verbouwingen en restauraties. Archeologisch onderzoek geeft aan dat er nog een voorganger geweest moet zijn, met een grachtenring. In de jaren '90 vorige eeuw is gelukkig besloten de borg te restaureren, waarvoor landerijen rondom verkocht zijn. Het lot was anders sloop geweest.  De borg doet nu dienst als hotel en restaurant. 

Het duurde nu niet meer zo lang of we arriveerden bij de finishlocatie waar we de lunchmand en thermosfles moesten inleveren. Ook leverden we hier ons antwoordformulier in met het antwoord op de vragen. Het is een leuke autopuzzelroute die je zeker met meer dan 2 personen zou kunnen doen want je hebt eventueel ook opdrachten voor kinderen. 

De lunchmand met de streekproducten was ook een succes zeker nu je nergens onderweg iets in een restaurant kan gebruiken. 

Het was een hele leuke en leerzame route geweest maar mijn schoonzusje en ik kwamen wel tot de conclusie dat een route van 50 km toch wel onze max is.

(info komt uit de routebeschrijving)